Derleme ve çeviri: Tuğçe Selin Tağmat

Avrupa’daki meslek örgütleri aracılığıyla 450.000’in üzerinde Avrupalı mimarı temsil eden Avrupa Mimarlar Konseyi (ACE) ve Avrupa’daki 100’ü aşkın mimarlık okulundan öğretim görevlileri ve öğrencileri temsil eden Avrupa Mimarlık Eğitimi Birliği (EAAE) Yeterlilikler Direktifi’nde 4 yıl olarak belirtilen asgari mimarlık eğitimi süresinin 5 yıla çıkartılması gerektiğini ifade ederek, bu konuda resmî sürecin başlatılması için 2008 yılı AB Dönem Başkanlıklarını yürütecek Slovenya ve Fransa’ya başvuruda bulundu. Ayrıca ACE ve EAAE, bu 5 yıllık eğitim süresinin 2 yıllık bir staj uygulamasıyla tamamlanması ve ancak bundan sonra yeterliliğin verilebilmesi konusunda da girişimlerde bulunuyor. Buna paralel olarak, direktifin öngördüğü mekanizma kapsamında, mimarlık alanındaki yeterliliklerle ilgili uzmanlardan oluşacak, mimarlığa özel bir komitenin kurulması için de girişimler sürüyor.

AB’de kabul edilen bir direktifte revizyon yapılması, özellikle de AB’nin Mevcut Kurucu Antlaşması kapsamında bu değişikliklerin oybirliği kararı gerektirmesi nedeniyle, bazen çok uzun bir süreç haline dönüşebiliyor. Ayrıca, bu revizyon için Üye Ülkeler’in tümünde yeniden danışma ve müzakere sürecinin başlamasının getireceği iş yükü ve diğer mesleklerde de olası yankılar uyandırarak yeni süreçler doğurması ihtimali, Avrupa Komisyonu’nun bu tür taleplere çok sıcak bakmamasına neden oluyor. Bununla birlikte, Avrupa’daki hem meslek ve eğitim çevrelerinin birtakım değişikliklerde mutabakata varmış olması, hem de AB Slovenya ve Fransa Dönem Başkanlıkları’nın bu konuda girişimlerde bulunmayı kabul etmesi, sürecin resmî olarak başlamasını sağlamış durumda. ACE’nin Nisan 2008’de Brüksel’de gerçekleştirilen Genel Kurul toplantısına katılarak direktifteki mevcut durum hakkında sunum yapan Avrupa Komisyonu Pazar Genel Müdürlüğü, Düzenlenmiş Meslekler Birimi Yöneticisi Pamela Brumter, Mesleki Yeterlilikler Direktifi’nin 2012 yılında kapsamlı bir yeniden değerlendirme sürecine gireceğini ifade ederek, bunun mimarlık bölümündeki revizyon için bir fırsat olabileceği mesajını verdi.

AB’deki yasama sürecinin ötesinde, konuyla ilgili olarak her ülkenin ulusal çaptaki konumu ve ilerlemesini ilgilendirebilecek çeşitli notları aşağıda aktarıyoruz.

5 Yıllık Eğitim Süresi
Mimarlar Direktifi için müzakerelerin sürdürüldüğü 1970’lerin son, 1980’lerin ilk yıllarında, mimarlık eğitimi ve staj şartı konusunda asgari bir ortak şart belirlenmesinin önünde çeşitli engeller bulunmaktaydı. Bu müzakereler sırasında, Avrupa’da mimarlık eğitimi veren okulların büyük bir bölümü 5 yıllık eğitim sunmaktayken, bu konuda farklılıkları bulunan güçlü devletler kendi özel koşullarını ön plana çıkardılar ve özellikle Almanya’da farklı süre ve kapsamdaki eğitim kurumları bulunması nedeniyle, sonuçta elde edilen direktif metni asgari 4 yıllık bir eğitimin yerine getirilmesini şart koştu.

Mimarlar Direktifi (85/384/EC) metninin, 1999-2000 döneminde yeniden incelenmesinin ardından Mesleki Yeterliliklerin Tanınması Hakkında Direktif (2005/36/EC) hazırlanarak, eski metindeki mimarlıkla ilgili bölüm küçük değişikliklerle hemen hemen aynen yeni metne yerleştirildi.(1) Böylece mimarlıkta yeterliliklerin alınması için asgari olarak 4 yıllık akademik eğitim koşulu değişmedi. Halbuki, eski direktiften bugüne kadar Avrupa’daki okulların çok büyük bir bölümü 5 yıllık eğitim süresine geçmiş durumdadır. Bu okullardaki 5 yıllık eğitim, aynı zamanda biri lisans, diğer yüksek lisans olmak üzere iki aşama öngören Bolonya süreciyle de paralel olarak yürümüştür. Ancak, iki aşamalı eğitimin başka zorlukları da gündeme gelmiştir. Bunların başında, birinci aşamanın unvan verilmesi için yeterli olmaması ve nitelendirmede karşılaşılan güçlükler gelmektedir. Buna bağlı olarak, ACE’de mimarlık eğitiminin asgari 5 yıl süreli olması konusunda resmî bir politika benimsenmiştir. Tüm bu süreçlere rağmen, Yeterlilikler Direktifi kapsamında mimarlık eğitimi için belirtilen asgari süre halen 4 yıl olarak geçmektedir.

Mevcut direktiflerin revizyon sürecinin uzun soluklu bir çalışma olduğunun farkında olan, ama mevcut durumdan tatmin olmayan ACE, EAAE ile birlikte, mimarlık eğitiminin asgari süresinin 5 yıla çıkartılması konusunda girişimde bulunmak üzere 2007 sonunda ortak bir karar almış ve 2008 yılı boyunca AB Dönem Başkanlıklarını yürütecek Slovenya ve Fransa’ya bu kararı iletmiştir. Bu konuya olumlu yaklaşan Slovenya Dönem Başkanlığı, diğer AB Üyesi Ülkeler arasında konuyla ilgili resmî bir danışma süreci başlatmıştır. ACE, üyesi olan meslek örgütlerini ulusal ölçeklerinde konuyla ilgili lobi çalışması yapmaya çağırmaktadır.

Bu lobi faaliyetiyle ilgili iki konu önem kazanmaktadır: Bunlardan ilki, ulusal veya Avrupa ölçeğinde bir meslek örgütü veya birliğinin direktifte revizyon için gerekçeli kararla dava açması halinde Avrupa Komisyonu’nun bu konuyu değerlendirmeye alabileceğini ifade eden direktif hükmüdür. Bu ACE’nin elini güçlendirmektedir. İkincisi ise, AB Reform Yasası sürecinin yol alması ve reformların kabul edilmesi halinde 2014 yılı itibariyle direktiflerin revizyonu için çoğunluklu oy sistemine geçilecek olmasıdır. Şu anda direktifin revizyonu, oybirliği kararı gerektirmektedir. Dolayısıyla, gelecekte direktifin revizyonu daha hızlı işleyen bir süreç haline gelebilecektir.

Mesleki Deneyim / Staj
Mimarlar Direktifi’nin hükümlerine göre Üye Ülkeler kendi topraklarında yerleşmek ve/veya hizmet vermek isteyen yabancılara mesleki deneyim / staj şartı getirebiliyorlardı. Bu olanak, Mesleki Yeterlilikler Direktifi’nde bulunmamaktadır. Yeterlilikler Direktifi, Mimarlar Direktifi ile kıyaslandığında, yalnızca yeterlilikleri ifade eden değil, aynı zamanda pazara girişi de sağlayan bir direktif haline gelmiştir. Çünkü Yeterlilikler Direktifi’nde listelenen, asgari 4 yıl mimarlık eğitimi ve sınav koşuluna bağlı olarak tanımlanan yeterliliğe sahip bir kişi, herhangi başka bir AB Üye Ülkesi’nde otomatik olarak tanınmakta, mesleği uygulama hakkını elde etmektedir. Bu durum, ulusal düzeyde staj koşulu bulunan pek çok Üye Ülke olduğu dikkate alındığında, meslek için ciddi bir sıkıntı doğurmaktadır. Staj koşulu bulunmayan bir ülkeden gelen ve mimarlık alanında yeterliliğe sahip bir kişiye yeterliliğin tanınması için staj şartı sorulamamaktadır. Mesleğin kamu yararı boyutunu ve mesleği uygulayan kişilerin yeterince eğitimli ve deneyimli olması gereğini dikkate alan ACE, yukarıda ayrıntıları ifade edilen resmî politikasına 2 yıllık mesleki deneyim şartını da eklemiştir.

Tabii ki bu konu, yalnızca Yeterlilikler Direktifi’ne stajla ilgili bir ifadenin eklenmesiyle çözülemez. AB ülkelerindeki meslek ortamlarının staj konusunda ortak bir uyum sürecine girmeleri için de çalışma yapmak gerekmektedir. Eğitim ve meslek ortamları ancak belli noktalarda kendi uyumlarını sağlayabildikleri ölçüde siyasi sürece daha kolay etki edebileceklerdir. Bu konuda ACE, yürütmekte olduğu Avrupa’da Mimarlık Alanında Sektör Araştırması kapsamında ülkelerdeki durumu tespit etmeye çalışmakta; Staj Çalışma Grubu aracılığıyla ortak bir model önerisi geliştirmektedir.

Önemli bir konu da, yalnızca Yeterlilikler Direktifi’nin ekine konulması için Üye Ülkeler tarafından bildirilen yeterliliklerin otomatik tanıma sağlamasıdır. Dolayısıyla, herhangi bir ülkedeki bir eğitim programı, direktifte belirtilen koşulları sağlasa bile, ülke tarafından bu program resmî olarak Avrupa Komisyonu’na bildirilmedikçe, bu eğitim programının mezunları direktif kapsamında otomatik tanınmadan yararlanamamaktadır. Avrupa’daki pek çok programın bu koşulu sağladığı halde listeye henüz bildirilmediğini de biliyoruz. Bu konuda sıkıntılar yaşanmaktadır. Çeşitli sorunlar yaşandıkça, üye ülkeler eksik bildirilen bazı programların farkına varmakta, bunu komisyona bildirmekte, fakat yine de bu programın listeye eklenme süreci belirli bir zaman almaktadır.

ACE’nin bir diğer hedefi, yalnızca eğitim süresi ve sınav koşulunun belirtildiği bu listede, staj koşullarının da belirtilmesini sağlamaktır. Dolayısıyla, her ülke yeterliliğin verilmesini sağlayan eğitim, staj, sınav ve benzeri koşullarını tam olarak listelemelidir. Ancak böyle bir sistemin geliştirilmesiyle, bir mimarın bağımsız olarak mesleğini uygulayabilmesi için hem ulusal hem de Avrupa ölçeğinde en sağlıklı ve kapsamlı yeterlilik mekanizması oluşturulabilecektir.

Mimarlığa Özel Bir Danışma Komitesi
Mimarlık alanında yeterliliklerin tanınması konusunda kurulan sistemde sorunlu olarak görülen bir başka alan da, Mimarlar Direktifi’nin öngördüğü, mimarlıkta yeterlilikler konusundaki sorunları ve konuları ele almak üzere görev yapan ve Üye Ülkeler’de uzmanlardan oluşan Danışma Komitesi’nin yerini, Mesleki Yeterlilikler Direktifi kapsamındaki bütün düzenlenmiş mesleklerle ilgili görev yapan genel bir Koordinatörler Grubu’nun almış olmasıdır. Dolayısıyla eskiden mimarlık alanındaki yeterlilikler mekanizmasının işletilmesi konusunda bu alanı bilen kişiler danışmanlık rolü üstlenirken, şu anda çok farklı meslek alanlarından görevliler pek çok farklı alanı ele almak zorunda kalmaktadırlar. Bu kişilerin mimarlığın kendine özgü doğası hakkında bilgi sahibi olmaları çok zordur. Ayrıca, Avrupa’da mimarlık eğitimi uyumlaşmamış durumdadır. Bu, bir yandan Avrupa’daki mimarlık ortamına zenginlik getirirken, diğer yandan da yeterliliklerin tanınması konusunda özelleşmiş uzmanlar tarafından yürütülmesi gereken sürekli bir ölçme ve değerlendirme çalışması gerektirmektedir. Bu nedenle mimarlık alanının kendine özel bir danışma komitesine sahip olması gerektiği açıktır.

Avrupa Komisyonu yakın bir dönemde ACE’ye Yeterlilikler Direktifi kapsamındaki Koordinatörler Grubu’nun çeşitli uzmanlık alanlarına sahip alt gruplar kurma yetkisi olduğunu bildirmiştir. Bundan hareketle ACE, mimarlık eğitiminin süresi ve staj uygulamalarının yanında, bir de mimarlık alanında uzman bir alt grubun oluşturulması konusunda lobi faaliyeti yürütmeye karar vermiş, bu konudaki süreç de başlamıştır.

ACE-EAAE Ortak Çalışma Grubu’nun
Mimarlık Eğitiminin Asgari Süresi Hakkında Kararı

Bu karar, Avrupa Mimarlık Eğitimi Birliği (EAAE) Konseyi tarafından 25 Kasım 2007 tarihinde, Avrupa Mimarlar Konseyi (ACE) Genel Kurulu tarafından 30 Kasım 2007’de kabul edilmiştir.

ACE-EAAE Ortak Çalışma Grubu:

“Mimarlar Direktifi”nin (85/384/EEC) “Mesleki Yeterliliklerin Tanınması Hakkındaki Direktif”in (2005/36/EC) yürürlüğe girmesiyle birlikte yürürlükten kalktığını;

“Mesleki Yeterliliklerin Tanınması Hakkındaki Direktif”in, AB Üye Ülkelerinin Bolonya Süreci’ni kabul etmelerinin ardından yaşanan gelişmeleri dikkate almaksızın, mimarlıkta yeterliliğe sahip kişilerin tanınma prosedürlerine ilişkin ciddi birtakım değişiklikler getirdiğini;

Aynı zamanda, özellikle 4 yıl olarak kalan asgari eğitim süresi olmak üzere, “Mimarlar Direktifi”nin temel hükümlerinin doğrudan “Mesleki Yeterlilikler Direktifi”ne aktarılmış olduğunu;

Toplamda üç aşamalı bir yüksek öğretim sistemi öngören Bolonya Süreci’nin kabul edilme ve uygulanma sürecinin, AB’deki lisans eğitimi gören kesimi etkisi altına almaya başladığını ve bu süreçte mimarlık alanı için kabul görmüş iki aşamalı yaklaşımın ilk aşamasının 3 yıllık, ikinci aşamasının 2 yıllık bir dönemden oluştuğunu;

ACE üyesi olan, AB’nin tüm ülkelerindeki temsili ve düzenleyici meslek örgütlerinin, mimarlık eğitiminin en az 5 yıllık akademik eğitimin ardından 2 yıllık mesleki staj deneyimini içermesi gerektiği konusunda resmî bir politika kabul etmiş olduklarını;

Avrupa Mimarlık Okulları Başkanları’nın, Hanya Bildirisi’nde, bir mimarın meslek uygulamasına girişini sağlayan mimarlık diplomasının en az 5 yıllık bir eğitim sonrasında verilebileceğini kabul ettiklerini;

ACE Genel Kurulu’nun, dünyada mimarların yeterliliği için asgari koşulu 5 yıllık eğitim ve 2 yıllık pratik deneyim olarak belirleyen, UIA tarafından 1999 yılında Pekin’de kabul edilen tavsiye kararını resmî olarak kabul etmiş olduğunu;

ACE ve EAAE’nin, 5 yıllık akademik eğitimin, belirli bir pratik deneyim süreciyle tamamlanmaması halinde, kişiye mimarlık mesleğini bağımsız olarak yerine getirebilmesi için gerekli tüm beceri ve donanımı sağlayamayabileceğinin farkında olduklarını;

hatırlatır.

Bundan hareketle, ACE-EAAE Ortak Çalışma Grubu, AB’nin önümüzdeki iki dönemde dönem başkanlıklarını yürütecek olan Slovenya ve Fransa Dönem Başkanlıkları’na ve sonra onları izleyecek diğer dönem başkanlıklarına, kamu yararını gözetmek ve tutarlı bir sistem oluşturmak amacıyla başvuruda bulunarak, Mesleki Yeterlilikler Direktifi’nde Madde 46(1)’in ilk paragrafında aşağıda belirtilen değişikliğin yapılması için, mimarlık eğitiminde aranan asgari koşullar konusunun Bakanlar Konseyi’ne getirilmesini talep etmektedir:

Gerekçe
Mimarlık disiplininin önemli ölçüde kamu yararıyla ilgili bir konu olduğu çoğu Üye Ülke ve AB Konseyi tarafından kabul görmüştür. İçinde yaşadığımız ve çalıştığımız yapılı çevrenin kaliteli ve gerçek anlamda sürdürülebilir olmasının refahımızda ve mutluluğumuzda büyük etkisi vardır. Bu nedenle mimarlık uygulaması yapan kişilerin yüksek düzeyde bir yeterliliğe sahip olması şarttır.

Mimarlık mesleği ve okulları, mimar olmak isteyen kişilerin asgari 5 yıllık bir akademik eğitim süresinden geçmeleri gerektiği konusunda aynı fikirdedirler. Bunun nedeni, her iki tarafın da, bir kişinin mimarlık mesleğini güvenilir bir şekilde uygulaması için sahip olması gereken çok çeşitli beceri ve donanımların farkında olarak, bunların kazanılması için gerekli asgari eğitim süresinin 5 yıl olduğunu kabul etmesidir.

Mevcut asgari koşulun 5 yıla çıkartılması, Mesleki Yeterlilikler Direktifi hükümlerinin Bolonya Reformları’nın getirdiği sonuçlarla uyumlu olmasını sağlayacak ve böylece AB’deki mimarlık okullarının tümü, diğer sektörel mesleklere benzer bir şekilde, Bolonya Süreci’nin öngördüğü iki aşamalı sistemin tamamlanmasına dayanan asgari 5 yıllık eğitime sahip olacaktır.

Dolayısıyla Mesleki Yeterlilikler Direktifi’nin hükümlerinin revize edilmesi, Avrupa’nın yasal çerçevesini AB’deki gerçek durumu yansıtır hale getirecektir. 4 yıllık asgari koşul için müzakerelerin sürdürüldüğü 1970’lerin son ve 1980’lerin ilk yıllarında hâlâ 4 yıllık okulların bulunduğu hatırlanmalıdır. Artık bu durum geçerli olmadığından, yasal çerçeve yeni durumu yansıtacak biçimde değiştirilmelidir.

ACE-EAAE Ortak Çalışma Grubu, bu durumdaki gelişmeler konusunda bilgilendirilmeyi talep etmekte ve bu konudaki gerekliliği daha iyi açıklamak konusunda AB Dönem Başkanlıkları’na her tür uzman desteği sağlamaya hazır olduğunu bildirmektedir.