1985 yılında “Göreme Milli Pakı ve Kapadokya Kayalık Alanları” adı ile doğal ve kültürel miras kategorisinde UNESCO Dünya Miras Listesi’ne dahil olan Kapadokya, Ortahisar ve Göreme yerleşimleri arasında sürdürülen yol yapım çalışmaları ile yine gündemde. Ortahisar ve Göreme arasındaki yolun açıldığı alan Nevşehir Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu tarafından 1999 yılında alınan 1123 no.lu karar ile belirlenen 1. Derece Doğal Sit ve 2014 yılında 1174 no.lu kararla yeniden belirlenen 1. Derece Arkeolojik Sit sınırları içerisinde kalıyor. Uzun yıllardır kullanılan Ortahisar ve Göreme’yi birbirine bağlayan ve esasında Göreme Açık Hava Müzesi’nin tam ortasından geçen eski yolun, araç hareketlerinin oluşturduğu titreşimlerin yol altında ve yakınında kalan kaya oyma mekânlara zarar verdiği gerekçesiyle Kültür ve Turizm Bakanlığı Teftiş Kurulu Başkanlığı’nın 18.02.2011 gün ve 947-36850 sayılı yazısı doğrultusunda Bölge Kurulu tarafından alınan 17.03.2011 gün ve 2890 sayılı karar ile ulaşıma kapatılması istenmişti. Fakat eski yolun, bu kararın alındığı 2011 yılından bu yana kullanımda olduğu da biliniyor. Yine 2009 ve 2010 yıllarında Kurulun aldığı başka kararlarda da Göreme Açık Hava Müzesi’ne ilişkin bütüncül çevre düzenleme projesinin ve yönetim planının ivedilikle hazırlanması istendi. 2022 Mart ayında ise 2890 sayılı karar gerekçe gösterilerek üst ölçekli plan çalışmaları yapılmadan yeni bir yol projesi uygulanmaya başlandı. Bu gerekçe ile birlikte esas niyetlerden birinin Göreme’den Ortahisar’ a doğalgaz boru hattının geçirilmek istenmesi olduğu da bilinmekte. Çalışmalar Kapadokya Alan Başkanlığının izni doğrultusunda, Göreme ve Ortahisar Belediyeleri ve Nevşehir İl Özel İdaresi koordinatörlüğünde yürütülüyor. Yol projesinin İl Özel İdaresi bünyesinde hazırlandığı ve uygulama aşmasında işin hızlanması için Belediyelerin de destek sağladığı bilinmekte. Herhangi bir üst ölçek plan çalışması ya da Açık Hava Müzesi ile ilgili bir çevre düzenleme projesi olmadan başlanan bu çalışmada yol güzergahının hangi bilimsel kriterler göz önünde bulundurularak kim tarafından belirlendiği anlaşılamamış durumda. Uygulama sırasında kaydedilen görüntülerde 1. Derece Doğal Sit ve 1. Derece Arkeolojik Sit Alanı olan yol hattında ağır iş makinaları ile çalışıldığı ve bu hatta bulunan jeolojik oluşumların yine iş makinaları ile barbarca kırıldığı görülüyor. Kapadokya Alan Başkanlığı ise yaptığı açıklamada yol güzergahının Saklı Kilise’ ye yaklaşık 18 metreden geçtiğini ve alanda yapılan jeoradar çalışmalarında herhangi bir kaya oyma mekâna rastlanmadığını, peribacası oluşumunun bulunmadığını iddia ediyor. Başkanlığın paylaştığı bir adet jeoradar görüntüsünün 2,2 km’lik yol güzergahında alanın hangi bölgesini kapsadığını anlamak oldukça zor; ayrıca yine alandan paylaşılan bir başka görselin de açılan yolun bitiş hattının kesildiği bir fotoğraf olduğu dikkat çekmekte. Halbuki yeni açılan yol hattının devamında mevcut yol ile birleştiği kısımlarda peribacası olarak adlandırılan jeolojik oluşumların yoğunlaştığı biliniyor. Bu derece önemli ve Dünya Mirası olan bir alanda mevcut iddiaların karşılığında Alan Başkanlığı gibi bir idarenin daha açıklayıcı, bilimsel karşılığı olan dokümanlarla uzmanları ve halkı bilgilendirmesi gerekiyor. Yol projesinin kim tarafından hangi kriterler gözetilerek hazırlandığı; projenin hangi idarece ne zaman uygun görüldüğü; projenin yasal dayanaklarının neler olduğu açık bir şekilde kamuoyuyla paylaşılması gerekiyor. Yapılan incelemelerde yeni projelendirilen yolun esasında eski yolun ortalama 500 metre yakınından ve Saklı Kilise ve yakındaki diğer kaya oyma manastır mekânlarını tehdit edecek bir güzergahtan geçirildiği anlaşılmıştır. Ertürk (2020)’ün tez çalışmasında konumlarını belirlediği Saklı Kilise’ye ait kaya oyma mekânlar ile yol güzergahı karşılaştırıldığında, yeni açılan yolun kaya oyma mekanların hemen üstünden geçirildiği açıkça görülüyor. Kapadokya’nın Dünya Mirası olmasını sağlayan üstün evrensel değer, sadece jeolojik oluşumları ve kaya oyma mekânları değil; bu ikisinin bir araya gelerek kültürel etkileşimle oluşturduğu bir bütünü yani kültürel peyzajı da kapsıyor. Bu bağlamda, alandaki üzüm bağları; kuzey-güney yönünde uzanan kırgıbayır ve vadi oluşumları; açılan yolun açıkça sergilediği ve Kapadokya’nın eşsiz olmasını sağlayan jeolojik tabaka; bu jeolojik tabakanın hemen altında, açılan yol ile yakın ilişkide hatta yer yer bitişik kaya oyma mekânların hepsi alanın kültürel peyzaj karakterinin bütününü oluşturuyor. Yapılan bu çalışmalarla Kapadokya’da Dünya Miras Alanı’nın kültürel peyzaj karakterinin geri döndürülemez bir şekilde zarar gördüğü ortadadır.

Derleyen: Funda Solmaz Şakar

Fotoğraflar: Mükremin Tokmak